e-αίθουσα: Το αβγό (συμβολισμοί- λαογραφία- πασχαλινό αβγό)

Τετάρτη 1 Μαΐου 2013

Το αβγό (συμβολισμοί- λαογραφία- πασχαλινό αβγό)

Το αβγό

Το αβγό είναι ένα ζωικό παράγωγο, που κλείνει μέσα του τη δυνατότητα της δημιουργίας μιας εντελώς νέας ζωής. Από αυτή και μόνο τη θαυματουργή του ιδιότητα, την τόσο μοναδική, χρησιμοποιήθηκε στις δοξασίες και τα έθιμα όλων των λαών. Στη μυθολογία των λαών στα έθιμα της λατρείας, αλλά και της μαγείας, το αβγό παρουσιάζεται ως ένα αξεπέραστο σύμβολο.
Το αυγό προσφέρεται για τη νοερή απεικόνιση του κύκλου της ζωής, έτσι συνδέθηκε με την αναγέννηση και την ανανέωση της φύσης, κυρίως τις πρώτες μέρες της άνοιξης, επειδή ο κύκλος της ζωής για πολλά φυτά και ζώα αρχίζει την άνοιξη. Έτσι χρησιμοποιήθηκε ως σύμβολο σε πολλές ανατολικές θρησκείες . Αργότερα πέρασε η χρήση του ως συμβόλου και στη χριστιανική θρησκεία, συνδέθηκε με το Πάσχα και συμβολίζει την Ανάσταση.

Το αυγό στη μυθολογία των λαών

Στην αρχαία Ελλάδα και ειδικότερα στον ορφισμό το αβγό είναι το μυστήριο της ζωής, της δημιουργίας, της Ανάστασης. Από το κοσμογονικό αβγό, που περιβάλλεται από ένα φίδι, σύμφωνα με τους ορφικούς, προήλθε ο κόσμος και η αρμονία του σύμπαντος.

Το κοσμογονικό αβγό

Ανάλογος είναι και ο πελασγικός μύθος σύμφωνα νε τον οποίο η Ευρυνόμη και ο Οφίων έσμιξαν πάνω στα κύματα. Η Ευρυνόμη έλαβε μορφή περιστέρας πλανήθηκε πάνω στα κύματα, και όταν πέρασε ο καιρός που έπρεπε, γέννησε το Αβγό του Σύμπαντος.

Η Ευρυνόμη (αριστερά) σε αγγείο με τον Έρωτα

Στην ελληνική μυθολογία, σύμφωνα με μια εκδοχή, η Νύχτα και το Έρεβος γέννησαν τον Αιθέρα. Ο Χρόνος έφτιαξε μέσα στον Αιθέρα ένα ασημένιο αυγό. Από το αυγό αυτό βγήκε ο Έρωτας που ταξινόμησε τα πάντα και έπλασε το αχανές Χάος ψηλά στον ουρανό και την γη Γαία από κάτω. Από το αυγό αυτό βγήκε πρώτος ο Θεός Φάνης, ο μορφοποιητής του κόσμου.
Ο Αριστοφάνης τον αποκαλεί Έρωτα, ενώ αλλού τον αποκαλούν Ηρικεπαίο.
Κατά τις Ορφικές αντιλήψεις, ο Φάνης γεννήθηκε από το κοσμικό Ωόν. Είναι ο πρώτος Θεός και δημιουργός. Είναι ο πρώτος που βασίλευσε στο σύμπαν και στον κόσμο.

Ο θεός Φάνης

Σύμφωνα με έναν άλλο ελληνικό μύθο, ο Δίας παίρνοντας τη μορφή κύκνου πλησίασε κοντά σε ένα ποτάμι τη Λήδα, γυναίκα του βασιλιά της Σπάρτης Τυνδάρεω, ήρθε σε επαφή μαζί της και η Λήδα έκανε ένα ή δύο αβγά, από τα οποία γεννήθηκαν οι δίδυμοι Κάστωρ και Πολυδεύκης (παιδιά του Δία, Διόσκουροι), η ωραία Ελένη και η Κλυταιμνήστρα.

Οι Διόσκουροι, η Ελένη και η Κλυταιμνήστρα, παιδιά της Λήδας και του Δία

Στην ινδουιστική παράδοση το Κοσμικό Αβγό γεννήθηκε από το θείο πουλί στα αρχέγονα νερά. Ο θεός Βράχμα βγήκε από μέσα του και τα δύο μισά έφτιαξαν τον παράδεισο και τη γη. Συχνά απεικονίζεται να πλέει στα νερά του χάους.Οι Ινδουιστές αποφεύγουν να τρώνε αβγά, αφού τα βλέπουν σαν μια ιερή πηγή ζωής.

Στην αρχαία αιγυπτιακή θρησκεία η χήνα του Νείλου κλώσσησε το Κοσμικό Αβγό, από το οποίο βγήκε ο Ηλιος, ο θεός Ρα. Ο θεός Φίδι γέννησε το Κοσμικό Αβγό από το στόμα του, συμβολίζοντας τον Λόγο. Συχνά απεικονίζεται ο θεός Φθα, ο πατέρας δημιουργός, ο μεγάλος τεχνίτης, δίπλα στον τροχό του της αγγειοπλαστικής, να φτιάχνει το Κοσμικό Αβγό.

Για τους Κινέζους το αβγό συμβολίζει την ολότητα. Έτσι κατά τη δημιουργία του κόσμου το Κοσμικό Αβγό άνοιξε στα δύο και ο κρόκος σχημάτισε τον ουρανό ενώ το ασπράδι τη γη.
Επέπλεε στο άχρονο διάστημα και περιείχε τις αντίθετες δυνάμεις του γιν και του γιανγκ. Μετά από αιώνες επώασης ήρθε στη ζωή το πρώτο ον.

Οι αρχαίοι Φοίνικες πίστευαν ότι ένα τεράστιο αβγό έπεσε στον Ευφράτη και τα ψάρια το μετέφεραν στην όχθη. Περιστέρια κάθισαν επάνω του και αφότου εκείνο ζεστάθηκε, βγήκε από μέσα του η Αφροδίτη, από την οποία αργότερα ονομάστηκε η Σύρια θεά Αστάρτη
.

Στον βουδισμό το τσόφλι του αβγού είναι «το τσόφλι της άγνοιας». Το να το σπάσει κανείς και να βγει μέσα από αυτό σημαίνει ότι γεννιέται για δεύτερη φορά και αποκτά θεία φώτιση, υπερβαίνοντας τα όρια του χώρου και του χρόνου.

Πέτρινα αβγά με βουδιστικούς ύμνους (Ιμαλάια)

Στη δρυιδική θρησκεία το Κοσμικό Αβγό είναι το αβγό του φιδιού και συμβολίζεται με το απολίθωμα του αχινού.


Αχούρα Μάζντα- Ζωροαστρισμός

Ο Ζωροαστρισμός, αρχαία περσική θρησκεία, περιγράφει τη δημιουργία του κόσμου ως έργο του Αχούρα Μάζντα. Ο Αχούρα Μάζντα δημιούργησε το σύμπαν ως ένα αβγό που έπλεε στο χάος και αφού χωρίστηκε στα δύο, δημιουργήθηκαν από αυτό ο πνευματικός και ο φυσικός κόσμος.

Στην Κάλεβαλα, το φινλανδικό έπος που δημιουργήθηκε από τη φινλανδική δημοτική ποίηση, περιγράφεται η δημιουργία του κόσμου ως εξής:
H κόρη του Aέρα περιπλανιέται, έγκυος, στη θάλασσα. Στο γόνατό της κτίζει τη φωλιά της μια πάπια και από τα κομμάτια των αυγών, που πέφτουν σπασμένα στη θάλασσα δημιουργούνται η ξηρά, ο ουρανός και τα αστέρια. H κόρη του Aέρα γεννά και τον πρώτο άνθρωπο, τον Bάιναμοϊνεν.

Σύμφωνα με τους αλχημιστές από το αβγό φύεται το άσπρο λουλούδι (ασήμι), το κόκκινο λουλούδι (χρυσάφι) και το μπλε λουλούδι (το λουλούδι της σοφίας)

Το αυγό ως προσφορά

Από το 500 π.Χ. έχουμε ιστορικές μαρτυρίες σύμφωνα με τις οποίες χρωματιμένα αυγά χρησιμοποιούνταν στις θρησκευτικές εκδηλώσεις για την εαρινή ισημερία. Στην περίοδο των Αχαιμενιδών το περσικό ημερολόγιο ήταν επηρεασμένο από τον ζωροαστρισμό και η εαρινή ισημερία, η πρώτη ημέρα του ημερολογιακού τους έτους, ήταν γιορτή, όπως βλέπουμε και σε ανάγλυφο από την Περσέπολη (500 π.Χ.), όπου ευγενείς παριστάνονται να κρατούν στα χέρια αυγά. Η γιορτάζεται, μάλιστα, ακόμη και σήμερα με το βάψιμο αυγών και την κατανάλωσή τους.

Η παρουσία αβγών σε προχριστιανικούς τάφους συνηγορεί στην άποψη πολλών ερευνητών ότι το αβγό συμβολίζει τον πρόσκαιρο θάνατο και την αναμενόμενη με τη θραύση του κελύφους ανάσταση της ζωής.
Κατά τον 1ο μ.Χ. αιώνα συναντάται για πρώτη φορά και η σύνδεση του αυγού με τις ταφές: Στη Ρώμη βρέθηκε τάφος παιδιού που χρονολογείται γύρω στο 50-175 μ. Χ. όπου υπήρχε αβγό κότας κάτω από το αριστερό χέρι του παιδιού. Ανάλογη ταφή παιδιού με πλήθος κτερισμάτων, μεταξύ των οποίων και αυγά, βρέθηκε στη νεκρόπολη του Βατικανού.

Αυγά στρουθοκαμήλου ως κτερίσματα.

Στην Κίνα συνηθίζονταν οι προσφορές αυγών την Άνοιξη για γονιμότητα και αναγέννηση.
Στην πανάρχαια Ουρ της Μεσοποταμίας, προσφέρανε αυγά στους νεκρούς.
Στην ελληνική αρχαιότητα αποθέτανε αυγά στα χέρια ειδωλίων του Διονύσου ως σύμβολα αναγέννησης.

Για τους πρώτους Χριστιανούς το αυγό είναι το σύμβολο της Ανάστασης του Χριστού.
Στο Μεσαίωνα, βάφονταν αυγά για να δοθούν σαν δώρα το Πάσχα.

Πασχαλινά αβγά

Μερικοί πιστεύουν ότι τα αυγά βάφονται κόκκινα σε ανάμνηση του αίματος του Χριστού που χύθηκε κατά τη σταύρωση.Κόκκινο είναι όμως και το χρώμα της χαράς. Χαράς για την Ανάσταση του Χριστού. Είναι παράλληλα και χρώμα αποτρεπτικό για το κακό.

Κόκκινο πανί έβαφαν μαζί με τα αυγά τους στη Μεσημβρία και το κρεμούσαν στο παράθυρο για σαράντα μέρες, για να μην τους πιάνει το μάτι.

Σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση ωστόσο, η Μαρία Μαγδαληνή έφερνε βρασμένα αυγά στον τάφο του Ιησού. Τα αυγά, κατά την παράδοση πάντα, πήραν ένα φωτεινό κόκκινο χρώμα, το χρώμα του αίματος, όταν εκείνη είδε ότι ο Ιησούς είχε αναστηθεί.

Μια άλλη ιστορία λέει πως, όταν η Μαρία Μαγδαληνή πήγε στον αυτοκράτορα της Ρώμης Τιβέριο για να του πει ότι ο Ιησούς είχε αναστηθεί, εκείνος απάντησε: «Οσο αναστήθηκε ο Ιησούς, άλλο τόσο τούτο το αυγό είναι κόκκινο», αλλά μόλις τέλειωσε τη φράση του το αυγό πήρε ένα ζωηρό κόκκινο χρώμα.

Το αυγό που ήταν στενά συνδεδεμένο με την ιδέα της αναγέννησης και αυτό ήδη από τα χρόνια του Ιησού Χριστού, χρησιμοποιήθηκε συμβολίζοντας τη ζωή το θάνατο και την ανάσταση. Το τσούγκρισμα των αβγών συμβολίζει την Ανάσταση. Τα αυγά συμβολίζουν τον ερμητικά κλειστό τάφο του Χριστού, που όμως μέσα τους κρύβουν «Ζωή». Σπάζοντας το κέλυφος και με το "Χριστός Ανέστη" συμβολίζουμε το άνοιγμα του τάφου και την Ανάσταση.

Το βάψιμο των αυγών γινόταν τη Μεγάλη Πέμπτη γι αυτό και
τη λέγαν Κόκκινη Πέφτη ή Κοκκινοπέφτη. Παλιότερα το συνήθιζαν κι αποβραδίς, πάντοτε τα μεσάνυχτα, με το ξεκίνημα της νέας μέρας.

Τα χρώματα για τα αυγά τα έφτιαχναν από διάφορα φυτά Από φλούδες κρεμμυδιών γινόταν το μελί, από άχυρο ή από φύλλα αμυγδαλιάς το κίτρινο, το ανοικτό κόκκινο από παπαρούνες, από μαϊντανό πράσινο, από ζαφορά το κίτρινο και από βιολέτες το μοβ. Επίσης για το βάψιμο των αυγών χρησιμοποιούσαν το βάρτζι, ένα είδος κόκκινου ξύλου. Το κόκκινο όμως χρώμα ήταν και είναι πάντα το πιο αγαπημένο χρώμα για τα Πασχαλινά αυγά.

Τα παλιότερα χρόνια διάλεγαν φύλλα από φυτά και λουλούδια και έβαζαν από ένα πάνω σε κάθε αυγό. Στη συνέχεια, τύλιγαν τριγύρω μια παλιά κάλτσα, την οποία στερέωναν με μια κλωστή και έβαφαν τα Πασχαλινά αυγά.

Γνωστά είναι και τα ξομπλωτά ή κεντημένα αυγά. Οι γυναίκες και τα κορίτσια στόλιζαν τα αυγά, τα "έγραφαν", τα "κεντούσαν".
Πάνω στα άσπρα αυγά έγραφαν με λειωμένο κερί ευχές, σχεδίαζαν σκηνές από τη ζωή του Χριστού, πουλιά κ.ά.
Έριχναν μετά τα αυγά στην κόκκινη μπογιά και μέχρι να λειώσει το κερί έμεναν τα γράμματα και τα σχέδια άσπρα.
Τα "ξομπλωτά" ή "κεντημένα" αυγά, που τα λέγαν στη Μακεδονία και "πέρδικες",
μια και συχνά είχαν πάνω τους πουλιά, ή ίσως και γιατί ξεχώριζαν, όπως κι οι πέρδικες, για την ομορφιά τους, θύμιζαν συχνά μικρογραφίες. Το ένα ήταν καλύτερο από το άλλο.
Αυτά έστελναν δώρο οι αρραβωνιασμένες στο γαμπρό και οι βαφτισιμιές στους νονούς και τις νονές τους, σε όλα τα αγαπημένα πρόσωπα.
Άλλοτε πάλι τα κορίτσια πρόσθεταν στα αυγά φτερά από χρωματιστό χαρτί, ουρά και μύτη από ζυμάρι και τα κρεμούσαν στο ταβάνι, έτοιμα να πετάξουν.

Η παράδοση του στολισμένου αβγού υπάρχει και διατηρείται σε πολλές περιοχές της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων.

Στην αγορά υπάρχουν πολλά προϊόντα για το στόλισμα και το βάψιμο των αβγών. Πολλοί καλλιτέχνες ζωγραφίζουν θαυμάσια αυγά, άλλοι πάλι τα σκαλίζουν με υπομονή.

Στη διάρκεια των εορτών του Πάσχα, οι νονοί και οι νονές κυρίως, συνηθίζεται να προσφέρουν στα παιδιά αβγά διακοσμημένα ή σοκολατένια.. Υπάρχουν βέβαια και τα αβγά -παιγνίδια, που κρύβουν κάποια έκπληξη στο εσωτερικό τους.

Αβγά καλυμμένα με βελούδινο ύφασμα

Αβγά από χαρτί, γεμισμένα με γλυκίσματα

Αβγά με κόκκινο μεταξωτό ύφασμα και ζωγραφική παράσταση

Σοκολατένια αβγά, διακοσμημένα με ζαχαρόπαστα.

Διάσημα αβγά

Περίφημα διακοσμητικά αβγά είναι "Φαμπερζέ". Ο Πέτερ Καρλ Φαμπερζέ ( 1846 – 1920) ήταν ένας από τους μεγαλύτερους Ρώσους χρυσοχόους, κοσμηματοποιούς και σχεδιαστές διακοσμητικών μικροτεχνημάτων. Έγινε γνωστός κυρίως για τα περίφημα αυτοκρατορικά Πασχαλινά Αυγά, φιλοτεχνημένα από πολύτιμα μέταλλα και πολύτιμους λίθους, που γοήτευσαν τη ρωσική και τις άλλες βασιλικέ Αυλές και κατέκτησαν τις αγορές της Ευρώπης. Ο τσάρος Αλέξανδρος Γ΄ παρήγγειλε το πρώτο από τα αυγά αυτά για την τσαρίνα Μαρία Φιοντόροβα το 1884, ενώ ο διάδοχός του Νικόλαος Β΄ συνέχισε την παράδοση, παραγγέλλοντας στον Οίκο Φαμπερζέ δύο αυγά κάθε χρόνο, ένα για τη μητέρα του και ένα για τη σύζυγό του αυτοκράτειρα Αλεξάνδρα. Η παράδοση αυτή συνεχίστηκε μέχρι την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 στη Ρωσία. Μέχρι την επανάσταση είχαν κατασκευαστεί 54 πασχαλινά αυγά Φαμπερζέ και κανένα από αυτά δεν ήταν ίδιο με άλλο.

Τα πολύτιμα αβγά του οίκου Φαμπερζέ

Ήρωες με σχήμα αβγού

Δεν πρέπει να ξεχάσουμε τον Χάμπτι Ντάμπτ, έναν ήρωα της παιδικής λογοτεχνίας της Αγγλίας, που είναι ένα δύστροπο αβγό. Τον βρίσκουμε και στο βιβλίο "Η Αλίκη μέσα από τον καθρέφτη" του Λιούις Κάρολ.

Θυμάστε βέβαια και το αβγό του Κολόμβου, που ο διάσημος θαλασσοπόρος κατάφερε να στήσει όρθιο σπάζοντας τη βάση του, αποδεικνύοντας πως μόνον αυτός σκέφτηκε να ταξιδέψει προς τα δυτικά, όταν όλοι ακολουθούσαν την αντίθετη πορεία για τις Ινδίες

Υπάρχουν βέβαια και πολλά έργα τέχνης εμπνευσμένα από το σχήμα και το συμβολισμό του αβγού

Σίλικον Βάλεϊ, The Palo Alto Egg

Βαγκρεβίλ, Αλμπέρτα, Καναδάς, Το μεγαλύτερο πασχαλινό αβγό

Κρεβάτι σε σχήμα αβγού από τη Lomme

Ο Σαλβαντόρ Νταλί χρησιμοποίησε το αβγό σε πολλά έργα του, συμβολίζοντας την ελπίδα και την αγάπη. Ως θέμα το χρησιμοποίησε και σε αρχιτεκτονικά έργα που διακόσμησε.