Σάββατο 20 Ιανουαρίου 2018

Η Μικρή Εποχή των Παγετώνων μέσα από ένα έργο τέχνης


Κυνηγοί στο χιόνι, Πίτερ Μπρίγκελ ο Πρεσβύτερος ,1565, ελαιογραφία σε ξύλο, 117*162 εκ.
Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης, Βιέννη

   Ο πίνακας "Κυνηγοί στο χιόνι"  είναι έργο του Φλαμανδού ζωγράφου Πίτερ Μπρίγκελ του Πρεσβύτερου (Μπρέντα 1525/1530- 1569 Βρυξέλλες, περισσότερα εδώ). Ο ζωγράφος ανήκει από το 1551 σε λέσχη ζωγράφων της Αμβέρσας, ταξιδεύει στην Ιταλία και τη Γαλλία και καταξιωμένος πλέον, επιστρέφει και εγκαθίσταται στις Βρυξέλλες.Το 1565 δημιουργεί τον κύκλο των λεγόμενων Εποχών ή των Μηνών, από τον οποίο έχουν διασωθεί πέντε έργα. Ένα από αυτά τα έργα είναι οι "Κυνηγοί στο χιόνι" που αποτελεί την πρώτη αλλά και τη σπουδαιότερη απεικόνιση του χειμώνα στην ευρωπαϊκή ζωγραφική. Σύμφωνα με ερευνητές (William James Burroughs και Hans Neuberger) δεν υπάρχει απεικόνιση του χειμώνα στην ευρωπαϊκή ζωγραφική πριν το 1565. Αυτό δεν μπορεί να είναι τυχαίο και να μην σχετίζεται με το φυσικό περιβάλλον, αφού η περίοδος από τα μέσα του 16ου έως τα µέσα του 19ου αι. θεωρείται ως «Η Μικρή Εποχή των Παγετώνων - Little Ice Age», (Lamb,1965) και τα έργα του Μπρέγκελ είναι από τα πρώτα που αποδίδουν τη νέα αυτή περίοδο σφοδρών κλιματικών αλλαγών στην Ευρώπη. 
   Τι όμως είναι η Μικρή Εποχή των Παγετώνων;
   Γνωρίζουμε πως η Ευρώπη, αλλά και η Βορ. Αμερική, έχουν  γνωρίσει μια περίοδο δραματικών κλιματικών αλλαγών, που θεωρείται η σημαντικότερη των τελευταίων χιλίων χρόνων. Οι επιστήμονες έχουν ονομάσει την περίοδο αυτή Μικρή Εποχή των Παγετώνων (Little Ice Age -LIA) και την τοποθετούν από τα μέσα του 16ου έως τα μέσα του 19ου αιώνα, αν και μερικοί εμπειρογνώμονες υποστηρίζουν πως αρχίζει το 1300.  Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από δραματική αλλαγή του καιρού, με σταθερά χαμηλές θερμοκρασίες, βαρείς χειμώνες, μεγάλο ύψος βροχοπτώσεων, θυελλώδεις ανέμους και ψυχρά καλοκαίρια. Σύμφωνα με τη ΝΑSΑ σημειώθηκαν τρεις ιδιαίτερα ψυχρές κορυφώσεις: η πρώτη γύρω στα 1650, η δεύτερη γύρω στα 1770 και η τρίτη το 1850. Ενδιαμέσως υπήρχαν ελαφρώς θερμά διαλείμματα.
   Οι επιστήμονες υποστηρίζουν πως είναι δύσκολο να  προσδιοριστούν τα αίτια του φαινομένου. Ως πιθανά αίτια μπορούν να αναφερθούν: η αλλαγή στην εκκκεντρότητα της τροχιάς της γης και  αλλαγές στην κλίση του άξονά της, αλλαγές στην ηλιακή δραστηριότητα, επιβράδυνση της κυκλοφορίας των θαλασσίων ρευμάτων, ανθρώπινη δραστηριότητα (αποψίλωση δασών) και μεγάλη ηφαιστειακή δραστηριότητα. Σχετικά με την ηφαιστειακή δραστηριότητα έχει βρεθεί πως οι εκρήξεις του 1257 στην Ινδονησία, οι εκρήξεις στο Βανουάτου το 1452-53, η έκρηξη του Tambora στην Ινδονησία το 1815 ( το 1816 ήταν έτος χωρίς καλοκαίρι) καθώς και άλλες που συνέβησαν, ήταν ανάλογες της έκρηξης του Κρακατόα το 1883 με παγκόσμιες συνέπειες. Οι τεράστιες ποσότητες σκόνης και διοξειδίου του θείου προκάλεσαν αντίστροφο φαινόμενο του θερμοκηπίου, με θόλωση της ατμόσφαιρας και πτώση της θερμοκρασίας και ανάπτυξη παγετώνων.
   Στην Ευρώπη, κατά τη διάρκεια της Μικρής Εποχής των Παγετώνων, έχουμε σοβαρές μειώσεις στη γεωργική παραγωγή και συχνή καταστροφή καλλιεργειών, με αποτέλεσμα την πείνα και το λιμό, τις ασθένειες και τον αποδεκατισμό του πληθυσμού. Η επίδραση στην οικονομία ήταν επίσης σημαντική καθώς αυξήθηκαν πολύ οι τιμές των προϊόντων. Βέβαια όπως συμβαίνει πάντα, ο άνθρωπος προσπαθώντας να βρει διέξοδο επινόησε νέες μεθόδους καλλιέργειας, νέα προϊόντα όπως και τρόπους αποξήρανσης της γης (μύλοι στην Ολλανδία) Στράφηκαν επίσης στη αλιεία καθώς τα αλιεύματα στον Ατλαντικό είχαν αυξηθεί και στη ναυπήγηση μεγάλων πλοίων για την εμπορία ξυλείας και ψαριών. Περισσότερα για τη Μικρή Εποχή των Παγετώνων μπορείτε να βρείτε εδώεδώ, εδώ και εδώ 
  Επιστρέφοντας πάλι στο αριστούργημα του Μπρίγκελ θα πρέπει να πούμε πως ο ζωγράφος κατόρθωσε να αποδώσει αριστοτεχνικά την αλληλεπίδραση του ανθρώπου με τη φύση. Η καθημερινή ζωή των ανθρώπων, άρρηκτα δεμένη με το φυσικό περιβάλλον, επηρεάζεται από την παγωνιά του τοπίου. Το χιόνι, το παγωμένο ποτάμι, οι χιονισμένες κορυφές, όλα αποδίδονται μέσα από την ανθρώπινη  αίσθηση των προσώπων του πίνακα. Οι κυνηγοί ταλαιπωρημένοι και σκυφτοί, με πενιχρό κυνήγι, το ίδιο και τα σκυλιά τους. Οι άνθρωποι μπροστά στην καλύβα προσπαθούν να ανάψουν φωτιά με ξερόκλαδα. Σφάζουν ένα χοίρο, ίσως μόνη τροφή τους μέσα στο χειμώνα. Τα δέντρα γυμνά, υψώνονται μαύρα στο λευκό τοπίο, το χωριό θαρρείς χωρίς ζωή θαμμένο στο χιόνι. Τα χρώματα από το μουντό του πρασινογάλαζου ουρανού, ως το σκούρο πράσινο των παγωμένων νερών, μας υποβάλλουν στη μελαγχολική ατμόσφαιρα που ορίζει το περιβάλλον. Ο πίνακας αποδίδει εξαιρετικά τον παγωμένο αέρα  και την ακινησία της φύσης. Μέσα σε αυτή την ακινησία οι ανθρώπινες φιγούρες, τα ζώα και τα πουλιά μοιάζουν μουδιασμένα. Προσπαθούν να επιβιώσουν σε ένα συνεχή αγώνα με το περιβάλλον.Και να, εκεί που η φύση έχει τη δική της επιβλητική ομορφιά, "αδιαφορώντας" για την τύχη των ανθρώπων, μια παρέα παιδιών, η ελπίδα του κόσμου, παίζει γλιστρώντας στα παγωμένα νερά μπροστά στην εκκλησία...

Λεπτομέρειες από τον πίνακα "Κυνηγοί στο χιόνι"

 






































Πηγές:
Ιστορία της Τέχνης, Σειρά υπό την επιμέλεια του Stefano Zuffi, 2008 ΜΟΤΙΒΟ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε.- Εκδόσεις Τόπος
ΥΔΡΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΓΕΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ

https://en.wikipedia.org/wiki/Little_Ice_Age

http://skepteon.blogspot.gr/2014/01/blog-post_18.html